De bevrijdingsposter van FvD en het auteursrecht op het logo van het Nationaal Comité 4 en 5 mei

Nu de laatste storm binnen Forum voor Democratie vanwege de publicatie van de bewerkte poster van het Nationaal Comité 4 en 5 mei is geluwd, een terugblik op een onderbelicht maar daarmee niet minder belangrijk aspect van de affaire, te weten het auteursrecht op het logo van het Nationaal Comité en de betekenis daarvan. Eerst nog eens de feiten.

De totstandkoming van het logo

Het Nationaal Comité gebruikt een logo dat in 1995 voor haar is ontworpen door de (in 2018 overleden) Amsterdamse ontwerper Ton Giesbergen. De ontwerper zelf zei daarover: “een logo voor jong en oud, voor verdriet en vreugde, voor herinneringen en stilstaan”. Hij sprak zijn trots erover uit “dit logo te hebben mogen maken”. Ik haal dit citaat aan omdat het meespeelt in de juridische beoordeling van de kwestie.

De poster van Forum voor Democratie

Vervolgens is er - kort voor de dodenherdenking van 4 mei jl. - de actie van Baudet van FvD. Hij gebruikte het logo van het Nationaal Comité voor een FvD-poster en koppelde zo het gedachtegoed van “75 jaar vrijheid” aan de coronamaatregelen. Op de poster staat de tekst: “Sinds maart vorig jaar worden de vrijheden waar onze ouders voor hebben gestreden, steeds verder ingeperkt”. De context van deze tekst behoeft nauwelijks betoog. Dat die op zijn minst bestaat uit racistische sympathieën, is algemeen bekend. Een week eerder liep Baudet losjes te koop met zijn “escape-stategie” (“Madagascar of zoiets”) als oplossing voor het migrantenvraagstuk. Wie weet wat Madagascar betekende in het kader van de deportatie van Joden, weet genoeg.

De Volkskrant/Beeldvormers

In de rubriek “Beeldvormers” van de Volkskrant van 8 mei jl. wordt gezegd dat het Nationaal Comité door haar eigen opstelling niets tegen het misbruik van het logo zou kunnen ondernemen. Dat zou komen door de volgende tekst op de website van het Nationaal Comité: “Wilt u de fakkel (het logo dus/ KB) gebruiken op uw uitnodiging of in een advertentie? Het gebruik van de fakkel van 4 en 5 mei is rechtenvrij en kosteloos. De losse fakkel kunt u, ongeacht de afzender, altijd gebruiken”. Heeft het Nationaal Comité hiermee inderdaad de weg om op te treden tegen het misbruik van het logo door FvD afgesneden?

Auteursrecht

De ontwerper, Ton Giesbergen, had bij leven in beginsel het auteursrecht op het logo, eenvoudig door het te maken. Het auteursrecht heeft twee kanten, die van het exploitatierecht (het recht om wel of geen toestemming te verlenen voor gebruik) en die van het persoonlijkheidsrecht, het onvervreemdbare recht van de maker o.a. om zich te verzetten tegen de aantasting van zijn werk. De vraag is of langs een van deze twee wegen (of misschien wel via beiden) het Nationaal Comité, als het dat zou willen, tegen FvD zou kunnen optreden,

Het exploitatierecht

Ton Giesbergen heeft er bij leven mee ingestemd (daar lijkt het althans op), dat het Nationaal Comité (NC) het logo zonder zijn naam te vermelden zou gaan gebruiken. Daarmee kan het NC volgens artikel 8 Auteurswet als maker van het logo (en dus als de rechthebbende) worden aangemerkt. Het exploitatierecht – het recht om toestemming te geven voor het gebruik van het logo – komt daarmee toe aan het NC. Derden hebben dus haar toestemming nodig om het logo te mogen gebruiken. Anders gezegd: het NC heeft een verbodsrecht.

Beperkte licentie

De volgende vraag is of de mededeling op de website van het NC betekent, dat iedereen onbeperkt gebruik kan maken van het logo? Nee, zou ik zeggen. De tekst kan weliswaar worden gezien als een licentie, maar niet als een onbeperkte licentie. De tekst op de website (de licentie dus) moet in zijn context worden gezien en die context ligt besloten in de algemeen bekende doelstelling van de stichting. De licentie is beperkt in die zin, dat zij slechts gegeven is voor een gebruik dat strookt met de doelstelling van het Nationaal Comité. Het hoeft geen betoog, dat het gebruik dat FvD van het logo heeft gemaakt, niet alleen niet strookt met de licentie zoals deze bedoeld is, maar daar zelfs haaks op staat.

Inbreuk

Ten overvloede kan nog gezegd worden, dat de tekst waar het om gaat op een pagina van de website staat, die bedoeld is voor “organisatoren”, die daar verder ook worden aangeduid als “samenwerkingspartners”. Dat is FvD niet. En zelfs daarvoor gelden er restricties, zoals in het geval van gebruik voor commerciële doeleinden, waarvoor volgens de website expliciet toestemming gevraagd moet worden. Enig beroep dat FvD mocht doen op het “vrije” gebruik kan onmiddellijk naar de prullenbak verwezen worden. De suggestie van de Volkskrant dat FvD zich daarop met succes zou kunnen beroepen, is onjuist. Er is sprake van inbreuk op het auteursrechtelijk exploitatierecht.

Het persoonlijkheidsrecht

Het Nationaal Comité heeft mogelijk nog een tweede punt, het persoonlijkheidsrecht. Dat recht geeft de maker van een werk de mogelijkheid om zich tegen aantasting daarvan te verzetten. Dat het gebruik door FvD van het logo een “aantasting” (gebruik voor een oneigenlijk doel) oplevert is buiten kijf. Het probleem is alleen dat dit deel van het recht zo nauw verbonden is aan de persoon van de maker, dat het in beginsel alleen door deze kan worden uitgeoefend gedurende het leven van de maker en daarna alleen nog als het bij testament is opgedragen aan derden. Daar is meestal – en waarschijnlijk ook nu - geen sprake van.

Fictieve maker

De vraag is, of de fictieve maker van een werk zoals in dit geval het Nationaal Comité als de organisatie die het logo “als van haar afkomstig” openbaar maakt, het persoonlijkheidsrecht kan uitoefenen. De rechtsgeleerden denken daar verschillend over. In een geval als het onderhavige waar de intenties van de opdrachtgever en de ontwerper met betrekking tot het gebruik van het logo zo evident samenvallen zou ik ervoor pleiten het Nationaal Comité het persoonlijkheidsrecht toe te kennen. Ik denk dat er goede kansen zijn dat de rechter daarin mee zal gaan. Zo nodig kan tevens de redenering gevolgd worden dat de maker (Ton Giesbergen) met de aanvaarding en uitvoering van zijn opdracht tevens een verklaring heeft afgegeven aan het Comité om na overlijden zijn persoonlijkheidsrecht uit te oefenen.

Conclusie

Het Nationaal Comité zou dan niet alleen op basis van het exploitatierecht, maar ook op basis van het persoonlijkheidsrecht met succes tegen FvD kunnen optreden en niet alleen een verbod kunnen vorderen, maar ook een schadevergoeding eventueel gecombineerd met een mededeling aan het publiek waarmee expliciet volgens een nader op te maken tekst en in een nader te bepalen vorm afstand wordt genomen van haar grievende uitingen.

Het is natuurlijk aan het Nationaal Comité om te bepalen of zij daarvan gebruik wil maken, maar ik denk dat het een goede zaak zou zijn in het belang van de doelstellingen van het Nationaal Comité en uit respect voor de ontwerper de grenzen van haar “licentie” naar buiten toe duidelijk te maken en daarmee te waken voor misbruik.

copyright logo: Comité 4 en 5 mei