Artificial Intelligence en het auteursrecht op een 'nieuwe' Nirvana-song

Wie is de houder van het auteursrecht op de ‘nieuwe’ Nirvana-song "Drowned in the Sun": Nirvana, Kurt Cobain of Magenta. Of zijn er nog andere gegadigden? De Volkskrant van 7 april jl. bericht over het verschijnen ter gelegenheid van de 27ste sterfdag van Kurt Cobain van een ‘echt’ nieuw Nirvana nummer.

Magenta

De makers van het nummer hebben daarbij gebruik gemaakt van Magenta, het Artificial Intelligence programma (AI) van Google, aldus de Vk. De procedure is, dat de software wordt gevoed met voldoende voorbeelden van een aantal oorspronkelijke werken, om met de daarin voorkomende stijlelementen een nieuwe creatie tot leven te wekken. Die creaties kunnen visuele kunstwerken zijn, een schilderij bij voorbeeld, maar ook muziekwerken, In dit geval waren dat 25 Nirvana-songs. De melodieën, het ritme en de teksten werden door het algoritme van de software geanalyseerd en getransformeerd tot nieuwe elementen in een nieuwe song. Kurt Cobain is niet de enige van wie AI-imitaties worden gemaakt. Ook Jim Morison, Amy Winehouse en Jimi Hendrix hadden de eer. Dat gebeurde overigens voor een goed doel, namelijk om aandacht te vragen voor muzikanten met psychische problemen.

Auteursrecht

Los van het feit, dat er nogal wat kritiek was op de kwaliteit van de nieuwe Nirvana-song (Sander Donkers suggereerde in de VK van vandaag dat ze Magenta niet genoeg drugs hadden gevoerd) , is de vraag wie het auteursrecht daarop heeft. Ik heb daar al eens eerder over geschreven, zie https://www.keesberendsen.nl/single-post/2019/01/04/artificial-intelligence-en-auteursrecht, maar daar had het betrekking op een schilderij.

Makerschap en creatieve uiting

In het auteursrecht is de hoofdregel dat de maker van een werk de rechthebbende is. Een andere regel luidt, dat een werk oorspronkelijk moet zijn. Het moet het resultaat zijn van een zekere creatieve uiting. Wie is hier de maker, is de ‘nieuwe’ song te beschouwen als een (in voldoende mate) creatief tot stand gekomen werk?

Is de song een nieuw oorspronkelijk werk?

Ik begrijp uit het verhaal, dat er nieuwe elementen zijn gemaakt als resultaat van de analyse van het ritme, de melodieën en de teksten van 25 bestaande Nirvana-songs. Vertaald in termen van de niet digitale wereld zou je dat ‘inspiratie’ kunnen noemen. En het met behulp van inspiratie van bestaande werken maken van een nieuw werk sluit niet dat dat nieuwe werk voldoende creativiteit bezit. Zolang er maar geen sprake is van al te herkenbare overeenkomsten met bestaande ritmes, melodieën en teksten. Een stijl is niet beschermd, zodat de indruk die ontstaat dat het om een nieuwe Nirvana-song gaat auteursrechtelijk niet relevant is. Een gelijkenis daarmee is dus auteursrechtelijk gezien geen probleem. Er is daarom ook geen sprake van een ‘imitatie’ zoals in de VK wordt gesuggereerd.

Nabootsing

Een misverstand is, dat iemand maar een nootje hoeft te veranderen om onder het auteursrecht uit te komen. Sander Donkers geeft in zijn column van vandaag (9 april) het voorbeeld van de sound’alike van een song van Iggy Pops “The Passenger” onder een reclame voor rijwielen. Een nootje van het lalalalala-refrein zou zijn veranderd zodat de fietsenmaker geen auteursrechten zou hoeven te betalen. Dat is dus niet juist. Nog sterker, dat zou een onrechtmatige verveelvoudiging of ‘nabootsing’ kunnen zijn, waarmee ook nog eens het origineel zou kunnen zijn aangetast. De Auteurswet (artikel 25) geeft onder bepaalde voorwaarden de mogelijkheid je daartegen te verzetten.

Wie is de maker?

Aangenomen dat er inderdaad sprake is van een nieuwe song, wie heeft deze dan gemaakt. Niet Nirvana of Kurt Cobain in elk geval. Die hebben daarvoor met hun eerdere uitingen niet meer dan tot inspiratie gediend. Zij hebben de nieuwe song als zodanig niet ‘gemaakt’. Magenta dan, de software die met zijn algoritme de eerdere werken analyseerde en zo de nieuwe song ‘componeerde’? Ik verwijs weer naar mijn eerdere blog (de link hierboven) over het gebruik van algoritmen bij beeldende kunst.

Vrije creatieve keuzes

Volgens Amerikaanse rechtspraak (in een procedure die ging over de vraag of een aap auteursrecht kon hebben) werd geoordeeld dat alleen een menselijk wezen auteursrecht kan hebben. Magenta zou in die zin geen auteursrecht kunnen hebben op de song. En de makers dan die achter het project zitten en die de software hebben gebruikt? Hebben zij auteursrecht? Ook dat zou in auteursrechtelijk opzicht vreemd zijn. De song die eruit rolde is immers niet het resultaat van hun vrije creatieve keuzes, noodzakelijk voor het verkrijgen van auteursrecht.

Leiding en toezicht

De Nederlandse Auteurswet volgend zou je nog artikel 6 van die wet van stal kunnen halen. Dat zegt, dat wanneer een werk is tot stand gebracht “naar het ontwerp van een ander en onder diens leiding en toezicht”, deze wordt beschouwd als de maker van dat werk. De mensen die dit project uitvoerden en de ontwerper van de software zouden dan het creatieve brein achter de song zijn. Maar ja, je kunt moeilijk zeggen dat zij een eigen vrije zeggenschap hadden over de uiteindelijke vorm van het werk. "Leiding en toezicht" bij de totstandkoming ontbreken. Alleen het toepassen van een algoritme is niet voldoende om te kunnen zeggen dat iemand zodanige instructies heeft gegeven dat daaruit noodzakelijkerwijs dit specifieke werk tot stand kwam.

Conclusie

Eerder concludeerde ik al, dat de wetgever aan zet is is om de Auteurswet aan te passen aan het tijdperk van de Artificial Intelligence. Ik denk dat ook dit voorbeeld dat weer eens illustreert.