Over imitatie in de architectuur en auteursrecht

In de NRC van 13/14 januari schrijft Bernard Hulsman weer een column over

architectonische werken die een zekere gelijkenis vertonen. Een leerzame reeks, waarin hij enige tijd geleden ook aandacht schonk aan een kantorencomplex in de Chinese stad Chongqing dat een mogelijk plagiaat zou zijn van het door Zaha Hadid ontworpen Wangjing SOHO-complex in Beijing. Zaha Hadid overwoog een rechtzaak. Ik schreef daar destijds een stukje over in Intern, het lijfblad van de BNI.

Zekere gelijkenis

Nu gaat het over het ontwerp voor het bezoekerscentrum Obe dat op 2 februari wordt geopend in het kader van “Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018”. Dat ontwerp (van Powerhouse Company) vertoont een zekere gelijkenis met een eerder architectonisch ontwerp voor het clubhuis van de tennisbaan op IJburg in Amsterdam, ontworpen door MRVD. Kijk naar de plaatjes. In de woorden van Bernard Hulsman is de grote vondst in het ontwerp van de MRVD het dak dat omlaag en omhoog welft en tevens tribune is. Die vondst komt terug in het ontwerp voor het bezoekerscentrum Obe, zij het dat daar alleen een welving omlaag is.

Vondsten zijn vrij

De architecten van MRVD en een van de naamgevers Winy Maas voorop hebben laten weten ‘geen seconde een rechtszaak wegens plagiaat te hebben overwogen’. Winy Maas schijnt bovendien een voorstander te zijn van het gebruik van andermans vondsten in de architectuur. Gelukkig gaat het in het auteursrecht niet om het gebruik van andermans vondsten. Dat is een wijdverbreid misverstand. De auteurswet geeft alleen aan de maker die dat wil de mogelijkheid zich te verzetten tegen het klakkeloos overnemen van concrete vormen. Vondsten en ideeën zijn vrij en moeten dat ook blijven. MRVD zou een zaak daarom ook glansrijk verloren hebben.

Copy Paste

Dat Winy Maas als leidende figuur van The Why Factory, een denktank van de TU Delft, de randen opzoekt van het auteursrechtelijk toelaatbare siert hem. Originaliteit is, zoals hij zegt in Copy Paste, een ‘handleiding voor kopiëren’, in deze tijd van plakken en knippen inderdaad niet heilig. En ‘schuldgevoel over verwijzingen’ is al helemaal funest voor de ontwikkeling van architectuur (en overigens een heleboel andere cultuur). Maar laten architecten niet denken dat voor die nuance in de auteurswet geen plaats is. Ik denk dat Zaha Hadid dat onderschreef toen zij destijds de kwestie afdeed met de opmerking, dat zij deze “in filosofische zin opwindend vond”.

Copyright afbeeldingen: Tennisclub IJburg 2015 MRVD/Bezoekerscentrum Obe 2018 Powerhouse Company