Namaak Rubik kubus verboden?

Nadat het octrooirecht op de beroemde Rubik kubus was verstreken resteerde misschien nog de bescherming van het auteursrecht. Rubik, de Hongaarse maker van de kubus (en zijn erfgenamen) zouden dan nog wat langer kunnen profiteren van de exploitatie van zijn “levenswerk”. De vraag was of anderen zonder zijn toestemming de kubus mogen kopiëren en op de markt brengen. Dat er kapers op de kust waren is geen wonder. Er valt (nog steeds) een aardige winst te maken met het namaken van de kubus, zeker als daar geen betaling van royalty’s tegenover staat.

Geometrische vorm

Is de Rubik kubus auteursrechtelijk beschermd? Geometrische vormen zoals een kubus moeten het niet hebben van auteursrecht. Er komt immers geen creatieve arbeid aan te pas. Maar liggen hier voor Rubik desondanks toch nog kansen? Over die vraag is inmiddels al jaren geprocedeerd en nu ligt er, na doorverwijzing door de Hoge Raad, eindelijk een uitspraak van het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden. Procespartijen waren enerzijds de maker Ernö Rubik en anderzijds een van de kapers op de kust, de onderneming Beckx Trading in Roermond.

Twee vragen

Eigenlijk lagen er twee vragen voor. Enerzijds de vraag of de kubus als zodanig (zonder kleurvlakken) auteursrechtelijk beschermd was en anderzijds de vraag of de kubus beschermd is, zoals deze is voorzien van de specifieke kleurvlakken. De reden voor deze tweeledige benadering was natuurlijk dat Rubik wilde weten of hij Beckx (en andere kapers op de kust) kon verbieden om iédere draaiende spel-kubus ongeacht de kleurvlakken na te maken of dat zijn verbodsrecht beperkt was tot de kubus mét de kleurvlakken zoals hij deze had bedacht.

Logicaspel

Voor wie nog eens wil horen hoe de kubus werkt: de kubus is een driedimensionaal logicaspel, bestaande uit 26 mini-kubussen, met in totaal 54 zichtbare vlakken die, elk verdeeld over de zes zijkanten, al draaiende in rijen van drie in hun eigen kleurvlakken geplaatst moeten worden. Niet alleen ingenieus (vandaar het octrooi), maar ook in zijn uiterlijke verschijningsvorm een bijzonder object. Of toch niet? Daar ging de strijd over.

Eigen intellectuele schepping

Dat de Rubik kubus zelfs de museumwereld gehaald heeft (het maakt deel uit van de collectie van het Museum of Modern Art in New York) lijkt een open-deur-argument voor het auteursrechtelijk gehalte van de kubus. Toch is dat niet relevant. Het object moet eenvoudig voldoen aan de maatstaven van het Europese auteursrecht, dat zegt dat een voorwerp pas “oorspronkelijk” is als het een “eigen intellectuele schepping van de auteur” is die zijn persoonlijkheid weerspiegelt, tot uiting komend in de vrije creatieve keuzes bij het maakproces.

Functionaliteit

Bij toetsing aan dit werkbegrip van een object waar de techniek een belangrijke rol speelt, zoals bij de Rubik kubus het geval is, is de vraag in hoeverre de techniek (of de functionaliteit) de vorm dicteert of anders gezegd, hoeveel vrije creatieve ruimte er dan nog overblijft om toch te kunnen concluderen tot een intellectuele schepping die auteursrechtelijke bescherming toekomt. Het gerechtshof maakt duidelijk dat het hier niet om een zwart/wit oordeel gaat, maar dat dat telkens per geval moet worden beoordeeld. Welke factoren hebben in welke mate de keuzen van de maker tijdens het maakproces beïnvloed. Het lot van de Rubik kubus na totstandkoming (b.v. zijn populariteit) speelt als het gaat om de vraag van “oorspronkelijkheid”, geen rol. Het argument van Beckx dat de kubus een voorwerp van wereldwijde competities is waardoor standaardisatie nodig zou zijn, werd daarom afgewezen. Net als het argument van Rubik dat de kubus tot een kunstzinnig object was verheven.

Kubus zonder kleurvlakken

Het Gerechtshof zegt met bovenstaande richtlijnen in gedachten, dat de vormgevingskeuzen van de ‘kubus zonder kleurvlakken’ zodanig functioneel en technisch bepaald zijn dat hij voldoende oorspronkelijkheid mist. Interessant is de aanvullende opmerking over het kinetische aspect van de kubus (de draaibaarheid van de deelelementen van de kubus). Die draaibaarheid was volgens het octrooischrift het wezenlijke element van het logicaspel. Maakte die draaibaarheid (waarbij de kleurvlakken dus geen rol spelen) deel uit van de auteursrechtelijk vereiste oorspronkelijkheid? Nee, zegt het Hof. Auteursrechtelijke bescherming daarvan zou leiden tot monopolisering van techniek of wiskundige uitgangspunten en dat is niet toegestaan.

Kubus met kleurvlakken

Anders oordeelde het Hof over de vraag of de kubus voorzien van de kleurvlakken en met het toegepaste grid (de zwarte lijnen tussen de kleurvlakken) als auteursrechtelijk beschermd werk kan worden aangemerkt. Daarbij is wél sprake van vrije creatieve keuzes, met name waar het gaat om de wijze waarop de zes zijvakken van de kubus worden vormgegeven. Er is gekozen voor (bepaalde) kleuren, waar ook alternatieven mogelijk waren, zoals letters, cijfers, symbolen of afbeeldingen. Ook de kleurtinten (rood, groen, geel, blauw, wit en oranje) zijn vrije creatieve keuzen. Hetzelfde geldt voor de wijze waarop het grid is vormgegeven. Er is gekozen voor zwarte lijnen van een bepaalde dikte tussen de blokjes, waarvoor ook andere contrasterende kleuren hadden kunnen worden gebruikt. Functionaliteit speelt hier evenals bij de afronding van de deelkubussen, in elk geval geen hoofdrol. De Rubik kubus voorzien van de door de maker gekozen kleuren en met het toegepaste grid is dus een auteursrechtelijk beschermd werk.

Maakte Beckx inbreuk?

Hamvraag was natuurlijk of Beckx met zijn Magic Cube en Keychain Magic Cube inbreuk maakte op de Rubik kubus? Ook daarop was het antwoord bevestigend. Door het overnemen van kleuren die zo dicht aanliggen tegen de door Rubik gekozen specifieke kleurtinten in combinatie met het voor de Rubik kubus kenmerkende grid, wekte de kubussen van Beckx dezelfde totaalindruk als de Rubik kubus.

Andere kapers op de kust zijn gewaarschuwd. Zij moeten afstand nemen van de Rubik kubus zoals door Rubik vormgegeven. Andere uitvoeringen zouden volgens deze uitspraak echter wel zijn toegestaan. Ook het spelidee en de elementen die door de techniek van de kubus bepaald zijn, zijn volgens de uitspraak in auteursrechtelijk opzicht vrij. Beide partijen zou je kunnen zeggen hebben voor een deel winst behaald.